Monthly Archives: June 2019

De Bruine Zeemeermin is een roman, geschreven door Annel de Nore en uitgegeven in 2001. Dit boek is speciaal uitgekozen door The Hub Boekenclub, omdat dit een van de boeken is die al jaren op de lijst met toegestane boeken voor SO/examens staat. Met het kiezen van zo een boek, willen wij de scholieren helpen voorbereiden voor de mondelinge examens, door ze comfortabel te maken met het bespreken en bediscussiëren van een boek.

Het streven van de Hub Boekenclub is het op een minder klassikale manier ontlenen van boeken en meer te discussiëren over onze gedachtes en emoties tijdens het lezen. Hieronder volgen enkele reacties van de leden van de Hub Boekenclub over De Bruine Zeemeermin.

“Het eerste wat me opvalt is dat het boek tijdloos voelt, de gebeurtenissen van de jaren 60 lijken zoveel op de gebeurtenissen van nu. Bijna 400 paginas en geen enkele woord over politiek, onafhankelijkheid of de status van Suriname. Het hart van dit boek zijn de vrouwen en hun relaties met de mannen om hun heen, en niet slechts lovers maar ook hun broers, neven, ooms en vaders.”

“Opmerkelijk genoeg, is de rol van vader het minst belicht in het boek dan die van de echtgenote en vriend. De positieve vaderlijke rol in het boek wordt niet aan ons overgebracht via een zoon of dochter, maar door de ogen van een nichtje. Het boek heeft namelijk 4 karakters die het volgt. Twee van hun zijn slechts gering verbonden aan het plot, en zijn meer van belang voor de voorgeschiedenis en nageschiedenis van gebeurtenissen.”

“In mijn opinie stellen zij een cyclische geschiedenis voor waar het heden de verleden spiegelt, waarbij de peetmoeder haar lievelings pleegdochter haar de rol geeft om hun familie – of althans de vrouwen vooral – bij te staan. Ze geven een invulling aan de periodes in het boek die niet beschreven worden maar gesuggereerd zijn.”

*spoilers ahead*

De twee belangrijkste karakters in het verhaal zijn Ingrid en haar dochter Marjorie. Het perspectief wisselt zich af tussen deze twee oogpunten, waarbij ze elkaar soms overlappen en je een gebeurtenis afwisselend beter begrijpt via de ander. Toch maakt Annel het niet te gemakkelijk voor de lezer. Als Marjorie iets niet begrijpt, dan zal jij dat als lezer even goed moeten nadenken en gissen. Gebeurtenissen die Marjorie later beter kan begrijpen krijgen context, maar gebeurtenissen en motieven die Ingrid alleen beleeft leiden weer tot vragen, maar naar de antwoorden kan de lezer alleen maar gokken. Dit verschil in belevenissen en verklaringen wordt ook merkbaar tussen moeder en dochter en de kloof begint fysiek in het eerste hoofdstuk waar Marjorie tijdelijk gescheiden wordt van haar moeder. Mentaal uit deze zich tegen het einde van het boek waar zij niet meer kan vasthouden aan de hoop en vertrouwen in haar moeder, waarna zij haar eigen leven gaat leiden.

Ingrid’s verhaal zelf heeft meer up en downs. Het begint wanneer ze haar beschonken echtgenoot verlaat met Marjorie (haar zoon laat ze achter bij de buren), nadat deze haar voor de zoveelste keer zwaar mishandelde en ook probeerde te verkrachten. Marjorie, die het gedrag van haar vader al lang niet meer kon verdragen, is hier gedeeltelijk getuige van. Hierna komt een periode waar Ingrid met haar zoontje Frankie bij een broer logeert, waar ze de tijd krijgt om tot bezinning te komen, zonder de druk van een huishouden en de agressie van haar man. Ze ontmoet in deze periode een charmante oudere man, die haar het hof maakt door te filosoferen over mannen en vrouwen en elkaars leven. Dit komt tot een climax tijdens een trip naar vakantieoord Republiek. Hierna stevent het verhaal heel snel  naar een conclusie, waar wij abrupt vernemen dat Ingrid toch weer bij haar alcoholische echtgenoot terug gegaan is. Marjorie heeft haar moeder dit nooit vergeven, en zelfs de lezers moeten gissen naar de reden.

Ik denk dat het vooral dit stuk is dat scholieren onbegrijpelijk zullen vinden, vooral de jongens. Dit is een boek waarvoor je een beetje levenservaring moet hebben wil jebepaalde stukken begrijpen. Ik zou het echter juist aanraden  dat jongeren dit boek lezen. Ik zou zelfs adviseren om het tenminste twee keren in je leven te lezen, als jongere en als volwassene. Als jongere zal je in de schoenen staan van Marjorie, waar je het Ingrid altijd kwalijk zal nemen – als volwassen zal je het niet minder leuk vinden, maar tenminste begrijpen dat ze in een lose-lose situatie zat. Door het boek heen zie je mensen die sympathiek staan tegenover Ingrid, maar als je tussen de regels leest dan zie je een minder rooskleurig beeld. De rijke broer van Ingrid die haar tijdelijk in huis neemt behandelt Ingrid het best en keert nooit tegen haar, maar er is een duistere kant die alleen belicht wordt via de ogen van de twee kinderen van zijn vorig huwelijk. In de epilogue komt dit sterker naar buiten. Er wordt veel gesproken over de status als vrouw in de maatschappij, en haar relaties met de mensen om haar heen. Ze worden bijna alleen geduld als echtgenote of zus, maar tracht ze buiten die rollen te betreden dan word ze expendable en is het open season om bespot en over geroddelt te worden.

Opmerkelijk waren de quotes aan het begin van elk hoofdstuk. Deze zijn allemaal teksten van bekende feministe werken waarin vrouwen belicht worden. Ik denk dat de eerste quote het boek het best voorstelt:

“De mythe van de sterke zwarte vrouw is de keerzijde van de medaille van de mythe van de mooie, domme, blonde vrouw. De blanke man heeft de blanke vrouw veranderd in een zwakzinnige, lichamelijk zwakke, tere abnormaliteit, in een seksbom en haar op een voetstuk geplaatst. De zwarte vrouw veranderde hij in een sterke, zelfbewuste Amazone en zette haar in zijn keuken…”

{Eldridge Cleaver, ‘Soul on Ice’, 1968. blz., 162}

*spoilers end*

Er zullen wel mensen zijn (lees, mannen en “chill chicks”) die vinden dat het boek niet strookt met de realiteit, of anders een verstreken, verleden tijd, en dat het boek mannen te eendimensionaal en slechts als seksbelust  beschrijft. Anderen zullen liever drama ontwijken en positieve verhalen willen lezen met mannen in positieve rollen. Maar er moet niet uit het oog worden verloren dat er mannen in positieve rollen zijn in dit verhaal. Het boek gaat echter over twee vrouwen en het plot zal niet stilstaan om deze mannen te prijzen als het geen wezenlijke bijdrage levert aan het verhaal.

Wanneer ik dit boek lees is net alsof ik terug ben in de tijd voordat mobiele telefoons een belangrijke rol speelden in onze levens. Vooral omdat ik veel personages kan herkennen in de mensen om mij heen, niet alleen van toen, maar zelfs nu. De roddels en verhaaltjes zijn hetzelfde gebleven. Daarom zou ik het aanraden dat je op verschillende momenten in je leven dit boek oppakt en hopelijk elke keer iets nieuws eruit haalt.

Geschreven door:

Zerachiel van Mark

Hub Boekenclub Coördinator